یک کلمه توی زبان انگلیسی وجود داره که اغلب به اشتباه توی متون مختلف ترجمه میشه. مثلا در کتابی که مشغول خوندنش هستم و البته ترجمه روونی داره این جمله رو میخونید:
“او می گوید بیماری در بدن ماست, ولی مانع آزادی اراده ما نیست, مگر اینکه خودمان بخواهیم.”
کلمه ای که “آزادی اراده” ترجمه شده در واقع Free Will هست که به نظرم این ترجمه اشتباهیه. زمانی این ایراد در ترجمه رخ میده که شما زیاده از حد به متن اصلی بچسبید. در زمان ترجمه باید حواس تون باشه جملاتی که می نویسید بوی ترجمه ندن. موقعی که مشغول ترجمه هستیم متوجه این نکات نمیشیم اما اگه متن ترجمه شده رو کنار بذاریم و مدتی ازش فاصله بگیریم و به اصطلاح بذاریم که بیات بشه و بعد دوباره به سراغش برگردیم, متوجه این نکات میشیم. اینجا باید با خودتون فکر کنید آیا ما توی زبان فارسی این شکلی صحبت می کنیم؟ وقتی می گیم “اراده آزاد” یعنی “اراده غیر آزاد” هم داریم؟ این اصلا مفهوم اراده رو نقض می کنه. اراده یعنی آزادی یعنی انتخاب خودمون. پس به جای ترجمه تحت اللفظی, مفهوم رو برسونیم. به نظرم من ترجمه free will میشه “انتخاب آزادانه” چون در مقابلش انتخاب غیر آزادانه هم داریم مثل انتخاباتی که توی کشورمون برگزار میشیه. ظاهرا انتخابه اما آزادی ای توش وجود نداره. پس بهتر بود این جمله رو این طوری ترجمه می کرد:
“او می گوید بیماری در بدن ماست, ولی مانع انتخاب آزادانه ما نیست, مگر اینکه خودمان بخواهیم.”
در زمان ترجمه باید حواس مون باشه داریم متن رو برای کسانی ترجمه می کنیم که به زبان انگلیسی تسلطی ندارن. یه دلیل اینکه کتاب خوانی در ایران خیلی کمه همین ترجمه های نامفهومیه که خیلی رواج پیدا کرده. خواننده کتاب وقتی کتاب رو دستش بگیره و ببینه با یه سری کلمات و عبارات نامفهوم و نامانوس مواجه میشه رغبتی پیدا نمی کنه به مطالعه اون کتاب ادامه بده.
بعد از ترجمه هر متنی در مرحله آخر باید اون متن رو فارسی کنیم. یعنی به دید خواننده کتاب به متن نگاه کنیم و ببینیم آیا یه فارسی زبان این طوری حرف میزنه؟ و این لغت, عبارت یا جمله براش معنا و مفهومی داره؟
یکی از کلماتی که اغلب میبینم به اشتباه توی کتاب ها ترجمه میشه کلمه graphic هستش. این کلمه رو با تلفظ فارسی گرافیک میشناسید. اما Graphic همیشه و در هر متنی به معنای مسائل مربوط به هنرهای تجسمی و نقاشی و از این قبیل نیست. به این جمله دقت کنید که چطور ترجمه شده:
در یک متن گرافیک مارکوس به خودش می گوید….
این ایراد خیلی در ترجمه رایجه. وقتی مترجم جمله ای رو ترجمه می کنه باید اول از خودش بپرسه که خب این اصلا یعنی چی؟ یه فارسی زبان وقتی این جمله رو بخونه چه برداشتی؟ داره. یعنی چی که مارکوس در یک متن گرافیک به خودش گفت؟ مگه متن گرافیک میشه؟ اصلا متن گرافیک چی هست؟
مسئله ای باید بدونید اینه که یکی از معانی کلمه graphic در زمانی صفت واقع میشه مثل اینجا یعنی صحبت کردن درباره چیزی با جزئیات کامل. با جزئیات کامل و دقیق شرح دادن چیزی میشه به شکل graphic تعریف کردن. پس اگه متنی graphic باشه یعنی با جزئیات یه مسئله توی اون متن شرح داده شده. هر وقت در زمان ترجمه چیزی نوشتید که منطقی نبود. بدونید که you didn’t get the meaning right برگردید به سراغ یه فرهنگ لغت برید و ببینیداون واژه چه معانیه دیگه ای داره. به احتمال زیاد اون معنایی که شما براش سراغ دارید معنای درستی نیست و به همین دلیله که نامفهومه.
مارکوس در یک متن با جزئیات دقیق برای خودش این طور شرح میدهد
با کاربرد the most برای صفات تفضیلی آشنا هستید مثلا the most beautiful یعنی “زیباترین” اما کلمه Most همین یک کاربرد رو نداره و گاهی می شنوید که بدون the به کار میره و بعد از افعال میاد. و این سوال عده ای از زبان آموزهاست. مثلا این جمله رو میخونن یا میشنون
They will believe most any explanation
اینجا کلمه Most به معنای almost به کار رفته و البته یه کاربرد colloquial به حساب میاد که در محاوره استفاده میشه اما در متون formal نباید به کارشون برد. پس وقتی با عباراتی از این قبیل برخورد می کنید:
Incorrect: Most everyone agrees that cheating is bad.
Correct: Almost everyone agrees that cheating is bad.
Incorrect: I think most everybody will agree that summer flies by too fast.
Correct: I think almost everybody will agree that summer flies by too fast.
Incorrect: I feel like most all of my friends are fake.
Correct: I feel like almost all of my friends are fake.
به این جمله دقت کنید: نوشته “از قبل می دانستم کار بدی است.” این بخشی از کتابه که درباره توجه به عادت ها و دسته بندی کردن شون به عادات خوب و بده. ازونجایی که سالها توی کار نشر بودم و بخشی از کارم شامل مقابله متون ترجمه شده با متن اصلی بود بعضی وقت ها یه جمله رو که به فارسی میخونم فورا متوجه میشم چه کلمه ای رو چی ترجمه کرده بدون اینکه متن زبان اصلی رو ببینم. اینجا کلمه ای که مترجم “از قبل” ترجمه کرده کلمه already هست. البته کتاب ترجمه روونی داره
و اینکه به این نکات اشاره می کنم به معنای زیرسوال بردن مترجم نیست. صرفا یه نکته آموزشی پیدا کردم که خواستم بهش اشاره کنم.
و اما کلمه already رو خیلی ها با معنای “از قبل” خوب می شناسن اما این تنها معنای این کلمه نیست. موقع ترجمه می گن به اصطلاح باید طوری ترجمه کرد که متن ترجمه شده بوی ترجمه نده یعنی جمله بندی ها طوری باشه که انگار این کتاب به فارسی نوشته شده. به نظرم در بعضی مواقع نه همیشه از جمله در این مورد میشد کلمه already رو “همین حالاش هم” ترجمه کردم. مثلا در همین مورد میشد گفت: “همین حالا هم میدانم که کار بدی است.” اینجا already برای تاکید اومده که گوینده میخواد بگه نیازی نیست یکی بهم تذکر بده که مثلا سیگار کشیدن عادت بدیه “خودم میدونم” و حتی میشه اینجا جمله ای رو که احتمالا I already know it’s a bad habit به صورت “خودم میدونم” ترجمه کرد و این به فارسی نزدیک تره تا مثلا از قبل می دونم.
مورد بعدی ترجمه اینه. به این جمله دقت کنید: “به سادگی آن را یادداشت کنید.” این بخش هم موردیه که نویسنده داره میگه برای اینکه عادت های بدتون رو کنار بذارید باید مرحله به مرحله پیش برید یعنی از همون اول انتظار نداشته باشید همه چیز درست بشه. مرحله اول اینه که وقتی رخ میدن اون ها رو یادداشت کنید و داره مدام تاکید می کنه که اگه مرحله ای پیش برید چقدر ترک عادت های بد میتونه راحت باشه. کلمه ای که مترجم اون رو “به سادگی” ترجمه کرده باید کلمه simply باشه اگه اگه فقط به ظاهرش توجه کنید می گید خب simple که یعنی “ساده” پس simplyکه قیدش هست حتما یعنی “به سادگی” هر چند که این میتونه یکی از معانی این قید باشه, تنها معنای اون نیست. وقتی به context دقت کنید متوجه میشید که اینجا کلمه simply “فقط” معنا میده نه به سادگی. چون تاکید نویسنده روی اینه که سعی نکنید از همون اول همه کارها رو باهم انجام بدید برای ترک عادت اول باید اون عادت شناسایی بشه اول فقط بنویسید. پس اگه این جمله “فقط آن را یادداشت کنید” ترجمه می کرد خیلی فارسی تر و معنادار تر میشد.
On یا About؟ مسئله این است! شاید بشه گفت یکی از گیج کننده ترین مباحث زبانی Preposition ها یا حروف اضافه هستن. جمله ای رو براتون میخونم که از یک کتابه که ترجمه شده. اولش که این جمله رو میخونید احتمالا نه متوجه معناش میشید و نه متوجه اشتباهش:
“سنکا کتابی به نام “با خشم” دارد که امروز نیز در دسترس است.”
شاید وقتی اولش عنوان کتاب سنکا رو که “با خشم” ترجمه کرده میخونید, با خودتون تصور می کنید کتابی که سنکا نوشته درباره مثلا همراهی با خشم یا با خشم زندگی کردن و از این قبیل باشه. اما به پانویس نگاه کنید. عنوان اصلی به انگلیسی در پانویس اومده: On Anger
این عنوان اصلیه. البته نمیدونم روی چه حسابی مترجم حرف اضافه On رو “با” ترجمه کرده اما در کل این حرف اضافه به معنای About یعنی “درباره” هم به کار میره و در عنوان بسیاری از کتاب ها, مقالات و نوشته ها مشاهده اش می کنید.
پس بهتر بود ترجمه میکرد:
“سنکا کتابی به نام “درباره خشم” دارد که امروز نیز در دسترس است.”
On Love درباره عشق
On Appreciation درباره قدرشناسی
یکی از ایرادهایی که توی ترجمه کتاب ها میبینم اینه که مترجم به صورت literal ترجمه می کنه یعنی لغت به لغت. البته بعضی از اصطلاحات توی زبان انگلیسی وجود دارن که در نگاه اول واقعا به نظر نمیرسه اصطلاح باشن. توی ترجمه کتابی که دارم میخونم به یکی از این موارد برخوردم که براتون میخونمش.
بخشی که مترجم ترجمه کرده “کاسیوس مجبور میشد دوباره فکر کن” ترجمه اصطلاح think again توی انگلیسیه. در ظاهر این اصطلاح در حال امری یعنی “دوباره فکر کن” think again این میشه literally ترجمه کردن, لفظ به لفظ و لغت به لغت. اما معنای واقعیش یعنی فکر و نظری که الان داری اشتباهه باید دوباره فکر کنی تا بفهمی که نظرت اشتباهه یا باید نظرت رو تغییر بدی, یا اشتباه می کنی. که بسته به context هر یک از این موارد رو میشه به عنوان ترجمه مناسب به کار برد.
مثلا میگم If you think you can buy my vote by bribing me, think again
یعنی اگه فکر میکنی در صورتیکه بهم باج بدی میتونی رایم رو بخری, اشتباه میکنی.”
پس بهتر بود مترجم این کتاب این بخش رو این طور ترجمه می کرد:
“…و کاسیوس مجبور میشد نظرش را تغییر دهد.”
سنگین وزن ها و بهشت دو ترجمه اشتباه از یک کلمه انگلیسی
یادمه دبیرستان که بودیم یه دبیر جغرافیا داشتیم که خیلی عاشق جغرافیا و نجوم بود. یه وقت هایی کتاب های اطلس یا کتاب هایی که تصاویر رنگی خیلی زیبایی از سیارات مختلف رو داشتن با خودش به کلاس میاورد بهمون نشون شون بده. اون کتاب ها معمولا به زبان انگلیسی بودن. گاهی برامون ورق میزد و یه چیزهایی رو ترجمه میکرد.
اون زمان من کلاس زبان میرفتم و برام جالب بود لغاتی که توی کتاب به انگلیسی نوشته شدن چی هستن. یادمه یه بار یکی از اون کتاب های خیلی بزرگ رو با خودش آورده بود توی کلاس یه صفحه رو از وسط باز کرد یه عکس رنگی خیلی زیبا از سیارات بود که بالاش به انگلیسی با فونت درشت نوشته بود Heavens و همونجا دبیرمون ترجمه کرد “سنگین وزن ها” یعنی در واقع این کلمه رو heavyenz برامون خوند که البته اشتباه خوند و در توجیه این ترجمه گفت خب سیارات جرم زیادی دارن.
یکی از دلایل اینکه یه متنی به اشتباه ترجمه میشه توجه نکردن به کاربرد روش های یادگیری زبانه. به عنوان مثال یکی از توصیه هایی که به زبان آموزها میشه اینه که وقتی لغات ناآشنایی رو توی متنی که به انگلیسی نوشته شده میبینن فورا به دیکشنری رجوع نکنن بلکه وقتی رو صرف حدس زدن بکنن و سعی کنن بر اساس اون context ای که لغت یا عبارت مربوطه توش به کار رفته حدس بزنن به چه معناست.
مشکل زمانی ایجاد میشه که زبان آموز دیگه تصمیم میگیره هرگز از دیکشنری استفاده نکنه و همین زبان آموز زمانی که شروع به ترجمه میکنه بر اساس دانش زبانی قبلی خودش متن رو ترجمه می کنه بدون اینکه از خودش بپرسه آیا معنایی که برای این کلمه سراغ دارم به این متن میخوره؟
امروز داشتم کتابی رو میخوندم که ترجمه شده و با این جمله مواجه شدم: “از سربازان میخواهد از بهشت خشمگین نشوند.” کلمه ای که مترجم توی این کتاب “بهشت” ترجمه کرده کلمه heaven هست.
این کلمه سه تا معنای مختلف داره, یکی از معانیش که در واقع اولین معناییه که زبان آموزها یاد میگیرن “بهشته” اما دو معنای دیگش به ترتیب آسمان و خدا است. پس ترجمه کلمه heavens که توی اون کتاب رنگی دبیر جغرافی ما بود “افلاک یا آسمان ها” میشه چون تصویری از آسمان و سیارات بود و ترجمه صحیح این جمله در این کتاب میشه “از سربازان میخواهد از خدا خشمکین نشوند.” به خاطر اون شرایط وحشتناک و نابسامان زمان روم باستان و جنگ های متعددی که داشتن چون اون زمان اعتقادشون این بود که جنگ ها رو خدایان ایجاد میکنن و از این قبیل.
اگه سطح زبان شما مبتدی و زیر B1 هست یعنی در حد A1 یا A2 بهتون توصیه می کنم برای مطالعه گرامر از پکیج های گرامر امریکن اینگلیش فایل که از سطح مبتدی تا پیشرفته دسته بندی شده هستن و اون ها رو به صورت دسته بندی شده آموزش دادم و تمریناتش رو به شکل تحلیلی حل کردم از اینجا تهیه کنید.
نمونه گرامر هایی که توی مجموعه امریکن اینگلیش فایل تدریس کردم رو میتونید اینجا مشاهده کنید برای سطح پایه و مبتدی از کتاب استارتر می تونید این و این و این نمونه رو تماشا کنید و از کتاب شماره یک امریکن اینگلیش فایل می تونید این و این و این نمونه گرامر رو تماشا کنید. و از کتاب شماره دو امریکن اینگلیش فایل می تونید این و این نمونه
رو تماشا کنید.
یکی از مسائلی که باعث میشه در زمان ترجمه یه متن به مشکل بربخورید و ترجمه تون گُنگ باشه ضعف دانش گرامری شماست. هر چقدر دانش گرامری عمیق تری داشته باشید, ترجمه روون تری ارائه می کنید. مثلا به این نکته دقت کنید که توی کتاب گرامر سطح پیشرفته جورج یول اومده البته در مجموعه کتاب های امریکن اینگلیش فایل که تدریس می کنم هم این نکته رو درس دادم
یعنی سوالاتی که با why don’t you و why not شروع میشن برای پیشنهاد دادنن. اگه شما این نکته گرامری رو ندونید در زمان ترجمه این جمله این شکلی ترجمش می کنید
Why don’t you come with us?
چرا تو با ما نمیای؟
یا این جمله رو این شکلی ترجمه می کنید:
Why not have the party of Saturday instead of Friday?
چرا به جای جمعه, شنبه مهمونی برگزار نشه؟
در حالیکه با رعایت این نکته گرامری ترجمه شما این شکلی میشه:
با ما بیا و جمله دوم
بیا به جای جمعه, شنبه مهمونی رو برگزار کنیم.
اگه سطح تون به B1 نزدیک یا بالاتر از B1 هست بهتون توصیه می کنم از پکیج گرامر ویژه آیلتس استفاده کنید. حتی اگه قصد شرکت در این آزمون رو هم نداشته باشید میتونید با استفاده از این پکیج که هم به صورت فایل های صوتی و ویدیویی و هم به صورت کتاب چاپی هست با کاربرد عملی گرامر آشنا بشید. نمونه جلسات پکیج گرامر ویژه آیلتس رو میتونید از اینجا تماشا کنید.
